Η προστασία της ιστορικής κληρονομιάς[1]

Εισαγωγή
Πρέπει από τώρα να τονιστεί ότι έχουμε δύο τομείς μέσω των οποίων de jure ασκείται αυτή η προστασία:

Ο ένας είναι ο γνωσιολογικός και αφορά κατ' αρχήν τα Πολυτεχνεία, Διεθνείς Φορείς και εν μέρει Επιστημονικούς Συλλόγους, Επιμελητήρια κ.α., όπως και ομάδες πολιτών ως άτομα ή οργανωμένους σε φορείς.

Ο άλλος είναι ο νομικός και αφορά τόσο την Νομοθετική Εξουσία, όσο και την Εκτελεστική, και σε τελευταία και καθοριστική φάση και την Δικαστική.

 

Το νομικό πλαίσιο παρέμβασης
Έχουν γραφεί πλήθος συγγραμμάτων για την  παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Δεν έχομε όμως ούτε μία γραμμή νομικού κειμένου που να δίνει ορισμό για δικαστική χρήση. Δεν είναι νομικό κείμενο ο ορισμός : «η ογκοπλαστική μορφή των κτηρίων πρέπει να προσεγγίζει τα παραδοσιακά πρότυπα .....»[2] ή «η τελική επεξεργασία των εξωτερικών όψεων ...διαμορφώνεται κατά τα παραδοσιακά πρότυπα από άποψη υλικού και τρόπου κατασκευής...»[3] όπου ως «παραδοσιακά πρότυπα» υπονοούνται οι επικρατούσες αρχιτεκτονικές μορφές σε κάθε συγκεκριμένη περιοχή. Ή ακόμη «..κτήρια ... που αποτελούν αντιπροσωπευτικά δείγματα της αρχιτεκτονικής και πολεοδομικής φυσιογνωμίας του οικισμού θεωρούνται παραδοσιακά. Η αξιολόγηση ...διενεργείται από την ΕΠΑΕ...»[4]. Πώς εδώ θα ελεγχθεί η νομιμότητα της όποιας Απόφασης  της ΕΠΑΕ[5];

 

Οι αρχικές μορφές «προστασίας» με το ατελές Νομικό πλαίσιο του χαρακτηρισμού ότι κτήριο «χρήζει ειδικής προστασίας»

Ατελείς ορισμοί της έννοιας του «παραδοσιακού»

 

Επίσης ατελείς και διάτρητοι ορισμοί και αμφιλεγόμενα άρθρα  ερμηνεύονται κατά το δοκούν

Ακόμη χειρότερα, όταν έχομε φαλκίδευση του ίδιου του Νόμου από το αρμόδιο Υπουργείο, όπως στην περίπτωση που το ΠΔ προστασίας καθόριζε ρητά ότι « επιτρέπεται η επισκευή, ο εκσυγχρονισμός, των εγκαταστάσεων, η στατική ενίσχυση,, η εσωτερική διαρρύθμιση και κάθε επέμβαση για λόγους στατικούς ή λειτουργικούς....εφ' όσον δεν αλλοιώνεται ο γενικός αρχιτεκτονικός χαρακτήρας και οι βασικές αρχές της σύνθεσης του κτηρίου (υπογρ. του συγγρ)...»[6] ενώ οι χορηγηθέντες «ειδικοί όροι»[7] επέτρεπαν την κατεδάφιση του εσωτερικού ολοκλήρου του κτηρίου, και την δημιουργία νέων επιπέδων ορόφων τα οποία ήταν ανεξάρτητα με την όψη του (διέτρεχαν τα ανοίγματα στην μέση τους κλπ) χρειάστηκε ο Δικαστής να ελέγξει τεχνικά το θέμα (για να διαπιστώσει ότι αλλοιώνεται πράγματι η αρχιτεκτονική του φυσιογνωμία και κατά συνέπεια παραβιάζεται η Νομοθεσία και ανάλογα να εκδώσει το Δικαστήριο την Απόφασή του[8].

 

Αυστηρότεροι όροι στην προστασία, όμως κτήρια για τα οποία έχουν θεσπισθεί τέτοιοι όροι από την εποχή του Τρίτση  και νομικά ισχύουν ακόμη, λαμβάνουν από τις επόμενες πολιτικές ηγεσίες του Υπουργείου Χωροταξίας  «ειδικούς όρους» οι οποίοι καταστρατηγούν όλα τα προηγούμενα ισχύοντα, τόσο στον ΓΟΚ 2000 άρθρο 4 όσο και στα ειδικά Διατάγματα για κάθε συγκεκριμένο κτήριο, και προφανώς το Συμβούλιο της Επικρατείας ακυρώνει αυτούς τους «ειδικούς όρους»  ως παράνομους.

Έμμεσα και υπόγεια, διαστρεβλώθηκε από την αμέσως μεταγενέστερη πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ το άρθρο 4 του ΓΟΚ του 1985 και του 2000 στο εδάφιο περί «ειδικών ρυθμίσεων» πρωτοστατούσης της τότε Διευθύντριας της Διεύθυνσης Πολεοδομικού Σχεδιασμού προφανώς με την πλήρη κάλυψη όλης της μετά τον Τρίτση πολιτικής ηγεσίας, η οποία ερμήνευε αυθαίρετα τις ειδικές ρυθμίσεις όχι για την προστασία αλλά για την ανοικοδόμηση του προστατευόμενου κτηρίου, συνήθως διατηρώντας την πρόσοψη και κτίζοντας εν επαφή με αυτήν ολόκληρο κτήριο με τον μέγιστο επιτρεπόμενο αριθμό ορόφων και στο σύνολο του Συντελεστού Εκμετάλλευσης όπως θα δούμε στα επόμενα παραδείγματα στο κεφάλαιο «η οικονομική βάση...». Η πρακτική αυτή, ήταν γνωστή και είναι σε χρήση σε κάποιες χώρες της Ευρώπης αλλά κυρίως στον Καναδά και τις ΗΠΑ, και αναφέρεται στην βιβλιογραφία με τον όρο facadisme.

Η αντίδραση φορέων αλλά και της Δικαστικής Εξουσίας μέσω του Συμβουλίου της Επικρατείας ήταν έντονη. Σε όσες περιπτώσεις κατατέθηκε αίτηση ακυρώσεως δικαιώθηκε, και με την διαδικασία αυτή το ΣτΕ δημιούργησε μια συγκεκριμένη Νομολογία[9] η οποία θωρακίζει την προστασία, αλλά εφαρμόζεται μόνο σε περίπτωση που θα προσφύγει κάποιος στο ΣτΕ, αλλιώς το ΥΠΕΧΩΔΕ συνεχίζει και εκδίδει άδειες οικοδομής «ειδικών ρυθμίσεων» κατά το δοκούν. Ίσως στην περίπτωση αυτή δεν θα έπρεπε να οδηγηθούν στην Δικαιοσύνη οι υπογράφοντες τις εισηγήσεις για τα ΠΔ ή τις Υπουργικές Αποφάσεις «ειδικών ρυθμίσεων» και τις άδειες Πολεοδομίας, εφ' όσον δεν είναι σύμφωνες με την απαράβατα ισχύουσα Νομολογία του ΣτΕ ;

 

Το πρόβλημα στην Εκπαίδευση, η «ιδεολογία της προστασίας» και η διδασκαλία.
Πρέπει να σημειώσουμε το πώς γίνεται η  διαμόρφωση μιάς Επιστημονικής Γνώσης.

Από την μια μεριά, έχομε μια σειρά διεθνών επιστημονικών Συνεδρίων τα οποία διατυπώνουν συγκεκριμένες θεωρητικές θέσεις χωρίς να παραγνωρίζεται ότι και αυτές αποτελούν προϊόντα κάποιων συμβιβασμών, όμως έτσι κι αλλιώς είναι περισσότερο αμερόληπτες από οποιαδήποτε κρατική άποψη.

Από την άλλη έχομε την διδασκαλία και την έρευνα στα ΑΕΙ, τα οποία διαμορφώνουν συγκεκριμένες θεωρητικές Αρχές

-Έχουμε λοιπόν διαμόρφωση θέσεων από τα ΑΕΙ διά μέσου της διδασκαλίας, οι θέσεις όμως αυτές προκύπτουν εν πολλοίς από την επαγγελματική ενασχόληση των διδασκόντων με ό,τι αυτό συνεπάγεται, συνειδητά ή υποσυνείδητα στην διδασκαλία τους.

-Από την άλλη μεριά, έχομε την διαμόρφωση της Επιστημονικής και της Κοινής Γνώμης μέσα από τα ΜΜΕ (επιστημονικός τύπος, αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, καθημερινός έγκριτος ή μη τύπος, κ.α.) Είναι προφανές ότι το τί δημοσιεύεται, ακόμη και στον επιστημονικό Τύπο, είναι αποτέλεσμα ισχυρών πιέσεων και δραστήριων κυκλωμάτων. Θα ήταν δυστυχώς ακριβέστερο να χρησιμοποιούσαμε τον όρο «χειραγώγηση» της Επιστημονικής και της Κοινής Γνώμης αντί του όρου «διαμόρφωση».

-Στα πλαίσια αυτά, έχομε την προώθηση σε θέσεις Δημοσίου ή ΑΕΙ, εκείνων των προσώπων που είναι φορείς συγκεκριμένων απόψεων, και αυτό πραγματοποιείται μέσω των εκλογών καθηγητών, μέσω αναθέσεων και διορισμών από το Δημόσιο, προαγωγών σε ανώτερες θέσεις και άλλα πολλά και γνωστά, όπου εν γένει αναπαράγεται το Σύστημα. Σημειώνεται για το πόσον ισχυροί είναι οι μηχανισμοί αυτοί, για παράδειγμα στον νέο Νόμο για τα ΑΕΙ όπου στα άρθρα τα σχετικά με τις εκλογές καθηγητών[10] οφείλει να αναγνωρίσει κανείς την αγαθή πρόθεση στον Νομοθέτη, πλην όμως τα υπάρχοντα κυκλώματα ανασυγκροτήθηκαν και προσαρμόστηκαν στον νέο Νόμο σε χρόνο μηδέν, ήδη από την πρώτη εκλογή !

-Τέλος, αυτό συμβαίνει και μέσα από διάφορους άλλους μηχανισμούς χειραγώγησης (επαγγελματικές, υλικές, ηθικές επιβραβεύσεις εκείνων των προσώπων που εκφράζουν ή υποτάσσονται σε συγκεκριμένες θέσεις). Έχουμε καθηγητές που ορίζονται από τραπεζικά συγκροτήματα μέλη διοικητικών Συμβουλίων των «Πολιτιστικών Ιδρυμάτων» τους, έχομε δημόσιες κρατικές διακρίσεις (παράσημα, μετάλλια, επετειακές εκδηλώσεις προς τιμήν των συγκεκριμένων προσώπων κλπ) αλλά και διακρίσεις μέσω ιδιωτικών ιδρυμάτων που έχουν φροντίσει να αποκτήσουν συγκεκριμένο κύρος.

 

Η σύμφυση Πανεπιστημίων, Ιδιωτικού Κεφαλαίου και Κράτους
Τα παραδείγματα είναι δεκάδες και σε κάθε τομέα της καθημερινής ζωής, από τα μεταλλαγμένα μέχρι το Μποπάλ, και από την ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία μέχρι την χρήση των αποψιλωτικών στον πόλεμο του Βιετ-Νάμ, από τις κατασκευές αμφιλεγόμενων φαρμάκων μέχρι τις αποκρύψεις κινδύνων διαφόρων ουσιών καθημερινής χρήσης και είναι γνωστά τα κυκλώματα Κυβερνήσεων, Πανεπιστημίων, κρατικών και ιδιωτικών ερευνητικών κέντρων, πανεπιστημιακών, κυβερνητικών αξιωματούχων και κορυφαίων στελεχών ιδιωτικών επιχειρήσεων. 

Για παράδειγμα μέχρι την  δεκαετία του '80 απαγορευόταν[11], συμμετοχή σε εταιρείες σε διδάσκοντες σε ΑΕΙ, σταδιακά όμως απαλείφθηκε η σχετική διάταξη -έχουμε καθηγητές ΑΕΙ  Προέδρους αντιπροσωπειών αυτοκινήτων των οποίων ο Τύπος προβάλλει συνεντεύξεις τους για την αύξηση του δείκτου ιδιοκτησίας των ΙΧ κ.α.

Πολλά είναι τα Ιδρύματα  αυτά του ιδιωτικού και κυρίως του τραπεζικού και του μεγάλου εφοπλιστικού ή βιομηχανικού κεφαλαίου, ή των ιδιοκτητών Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, ακόμη και μεγάλες κατασκευαστικές εταιρείες, όπως τα «Μορφωτικά» ή «Πολιτιστικά» Ιδρύματα των τραπεζών (σχεδόν κάθε τράπεζα που σέβεται τον εαυτό της έχει και ένα τέτοιο ίδρυμα), που ασχολούνται πέρα από την «φιλανθρωπία» (να σε κάψω Γιάννη, να σ' αλείψω μέλι) και με χορήγηση υποτροφιών, την ανάθεση ερευνών, την ίδρυση Μουσείων ή την χρηματοδότησή τους, την έκδοση βιβλίων και άλλες πολιτιστικές (γράφε «ιδεολογικής χειραγώγησης») εκδηλώσεις[12].  Έχει ενδιαφέρον να δει κανείς τα πρόσωπα που κινούνται γύρω από αυτά τα Ιδρύματα, (Μέλη Διοικητικών Συμβουλίων, κ.α., όλα διορισμένα βεβαίως από την Εταιρεία) τα οποία τελικά αποτελούν ένα ισχυρό πλέγμα εξαρτήσεων που ελέγχεται από πολλές τελικά μεριές από το Κεφάλαιο ή το καθοδηγούμενο από αυτό Δημόσιο, και το χειρότερο είναι ότι το πλέγμα αυτό εισχωρεί σε κάθε πτυχή του δημόσιου βίου και της επιστημονικής κοινότητας, και βέβαια, η ύπαρξη ενός τέτοιου πλέγματος αλληλεξαρτήσεων και υπαγωγής στους εξουσιαστικούς μηχανισμούς της Άρχουσας Τάξης έχει και πολύπλευρες διαδικασίες, και πολύπλευρες συνέπειες.

 

Ο ασφυκτικός έλεγχος των «ανεξάρτητων» Επιστημονικών Συμβουλίων.
Πρέπει ακόμη να σημειωθεί και η διαδικασία όπου η Κυβέρνηση ελέγχει τα Ανώτατα Συμβούλια στα διάφορα Υπουργεία.

Αρχικά, η γνώμη τους ήταν υποχρεωτική για την Διοίκηση[13], όμως θέλοντας η Άρχουσα Τάξη να μην αφήσει ούτε ένα περιθώριο για μη αρεστές γνώμες, σύντομα τα Συμβούλια αυτά έγιναν «γνωμοδοτικά» και χωρίς αποφασιστικές αρμοδιότητες[14].

Επειδή όμως, γιά παράδειγμα στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων του Υπουργείου Πολιτισμού,  υπήρξαν συγκρούσεις μεταξύ εκπροσώπων ΑΕΙ και πολιτικής ηγεσίας, η τότε Υπουργός (Μελίνα Μερκούρη) σε μία «έκρηξη δημοκρατικότητας» ανακοίνωσε δημοσία ότι αυτή ως υπουργός «θα σεβαστεί απαρέγκλιτα την Γνώμη του Συμβουλίου όποια και αν είναι»[15], η δήλωση όμως έγινε, αφού είχε δημοσιευθεί το Διάταγμα[16] σύμφωνα με το οποίο τους καθηγητές των ΑΕΙ τους διόριζε η Υπουργός, και όχι η Σχολή !!

Παρ' όλα αυτά, υπήρξαν και καθηγητές, όπως ο Μάνος Μπίρης, η Μάρω Αποστόλου-Φίλιππα και μερικοί άλλοι, οι οποίοι σε περιπτώσεις σημαντικών αποφάσεων ενημέρωναν την Σχολή και υποστήριζαν στο Συμβούλιο την θέση της Σχολής και όχι του εκάστοτε ΓΓ του Υπουργείου ο οποίος προήδρευε  και επέβαλε την κυβερνητική θέση[17].

 

Το δήθεν «θεμελιώδες» ψευδοδίλλημα : «Αρχιτεκτονική Δημιουργία ή Σκηνογραφία;»,  και ο ρόλος των Αρχιτεκτονικών Σχολών.

Αποσαφηνίζουμε από την αρχή ότι μιλάμε για οικοδομήσεις σε παραδοσιακό περιβάλλον, δηλαδή μέσα σε περιοχές ή σε επαφή με κτήρια που είναι φορείς ιστορικότητας και όχι σε νέες περιοχές μακριά από προστατευόμενα ιστορικά κτήρια ή σύνολα. Εκεί ας κάνει ο καθένας ό,τι θέλει, δεν μας αφορά, θα κριθεί κάποτε, αλλά τουλάχιστον δεν θα έχει προκαλέσει βλάβη στο ιστορικό περιβάλλον.

Αυτό λοιπόν που κυριαρχούσε ως βασικό επιχείρημα χρόνια τώρα, και που έχει διαποτίσει σειρές ολόκληρες αποφοίτων των Πολυτεχνείων μας, είναι το ότι «οι εποχές αλλάζουν, οι ανάγκες είναι διαφορετικές σήμερα από ό,τι όταν κτίστηκε ένα νεοκλασικό, επομένως σήμερα πρέπει όπως και σε κάθε εποχή να έχουμε την ανάλογη μορφολογία και συγκρότηση ενός κτηρίου, γιατί στην αντίθετη περίπτωση κάνουμε «σκηνογραφία», το κτήριο είναι ψευδές, και είμαστε εκτός της προόδου και της εξέλιξης». Η συνέπεια αυτού του επιχειρήματος είναι άμεση και σε δύο επίπεδα: στο επίπεδο της πόλης, καταλήγουν μέσα σε ιστορικούς πυρήνες, και εν επαφή με προστατευόμενα παραδοσιακά κτήρια,  να κτίζουν κτήρια που «πρέπει» να είναι σύγχρονα ακριβώς γιά να ξεχωρίζουν από τα παληά, να αναδεικνύουν μια σύγχρονη αρχιτεκτονική, και να μην αποτελούν «σκηνογραφική» συμπλήρωση του ιστορικού  ιστού της πόλης.

 

1.«το κτήριο που χορεύει», στην Πράγα. Ακριβώς σε επαφή με αυτό, αριστερά του, εκλεκτικιστικό κτήριο των αρχών του 20^ου αιώνα. Αυτό είναι η «ένταξη» του νέου στο παληό !!!! (στο «50 strange building of the world»).2. προσθήκη νέου κτηρίου στο Gasometer, παληές αποθήκες γκαζιού στην Βιέννη. Σε σουρρεαλιστική επαφή το «μοντέρνο» με το κτήριο του 19^ου αιώνα, μνημείο βιομηχανικής αρχιτεκτονικής (το οποίο εσωτερικά έχει μετασκευαστεί σε πολυκατάστημα και κτήριο κατοικιών). (φωτ. συγγρ).  3. Συγκρότημα κατοικιών στο Ρότερνταμ, οι «ονομαστοί» κύβοι, χωρίς σχόλια (μάλλον είναι θέμα ψυχιάτρου).  (φωτ. συγγρ).

Ακόμη, αυτό που διδάσκεται με έμφαση στις Σχολές είναι ότι «ο Αρχιτέκτων πρέπει να κάνει σαφή την παρέμβασή του, να δείχνει την παρουσία του και το αποτέλεσμα της «Δημιουργίας» του να είναι επώνυμο, σαφές, δυνατό, εμφανές, να στέκεται απέναντι και να συνδιαλέγεται με το παλαιό...» κλπ. 

Σημειώνουμε ότι αυτό είναι εντελώς λάθος:  η αρχιτεκτονική δημιουργία έχει ως σκοπό την εξυπηρέτηση και την ικανοποίηση συγκεκριμένων αναγκών των πολιτών και όχι την ανάδειξη του «Αρχιτέκτονα». Αυτό δεν υπήρξε ποτέ σε καμία εποχή, παρά μόνο σε εποχές παρακμής, άλλωστε το θλιβερό αποτέλεσμα αυτής της «Αρχής» το βλέπουμε στο κυνήγι της πρωτοτυπίας, στην αλλοπρόσαλλη επιδειξιομανία,  στην αυτάρεσκη και υπερφίαλη αυτοπροβολή, το κυνήγι της εξαλλότητας και του «καινούργιου» και άλλα πολλά νοσηρά φαινόμενα, που όμως είναι και άμεσα συνδεδεμένα με τα κατασκευαστικά κυκλώματα, με απλά λόγια έχουν καταντήσει οι αρχιτέκτονες δέσμιοι των ΜΜΕ, δίκην καλλιτεχνών, ηθοποιών, τραγουδιστών, μοντελίστ και top modell, οι οποίοι αν δεν «ακούγονται» έχουν σβήσει -εμπορικά και επαγγελματικά.

Τονίζεται ακόμη ότι αυτό είναι αντίθετο με όλες τις διεθνείς επιστημονικές διακηρύξεις, όπως της Σύμβασης της Γρανάδας, της Χάρτας της Βενετίας, της διακήρυξης του Άμστερνταμ κ.α., όμως οι Αρχιτεκτονικές Σχολές έχουν τους δικούς τους νόμους και κατευθύνσεις που συμβαδίζουν βασικά με τις εξωπανεπιστημιακές επαγγελματικές δραστηριότητες των διδασκόντων - άρα και με τα κυκλώματα των επενδυτών και των κατασκευαστικών εταιρειών.

-Γιατί η προσαρμογή σε μιά μορφή που έχει χαρακτηριστεί προστατευόμενη να ονομάζεται ειρωνικά «σκηνογραφία»; Πώς άραγε θα χαρακτηρίσουμε τα «μεγάλα» και «ονομαστά» έργα της σύγχρονης Αρχιτεκτονικής όπως το προ δεκαετίας ήδη εξαφανισμένο «μεταμοντέρνο» ή τα σύγχρονα του Κούλχαας, ή της Χαντίτ και άλλων «αστέρων» του διεθνούς αρχιτεκτονικού κόσμου; ! Έργα που δεν έχουν καμία λογική και συνέπεια με την χρήση, την κατασκευή και τα υλικά και απλά προσπαθούν να εντυπωσιάσουν με το εξωπραγματικό ή το άχρηστο; Αυτά δεν είναι «σκηνογραφία» και μάλιστα κακόγουστη; Ήδη τα έργα των «μεταμοντέρνων» ξεχάστηκαν και πολλά κατεδαφίστηκαν, και η ίδια μοίρα αναμένει και τους σύγχρονους αστέρες της Αρχιτεκτονικής, αστέρες του εντυπωσιασμού, των ΜΜΕ και των επενδυτικών συμφερόντων...

-Το επόμενο βασικό επιχείρημα των κατασκευαστών αλλά που έχει περάσει ως «ιδεολογία» σε μεγάλη δυστυχώς μερίδα αρχιτεκτόνων, είτε λόγω συμφέροντος είτε λόγω πλύσης εγκεφάλου είναι το θέμα της «ελευθερίας της αρχιτεκτονικής σύνθεσης».

-Και ακόμη, το επιχείρημα ότι οι εποχές αλλάζουν και ότι πρέπει και η δική μας εποχή να αφήσει το «αποτύπωμά της» στην αρχιτεκτονική. Και γιά τα δύο αυτά γνωστά και επαναλαμβανόμενα επιχειρήματα, έχουμε να απαντήσουμε πρώτον : κάντε ό,τι θέλετε και θα σας κρίνει η Ιστορία αλλά όχι μέσα στα παραδοσιακά ή επάνω στα παραδοσιακά σύνολα και κτήρια. Εκτός αυτών των περιοχών, έχετε την ελευθερία και δημιουργείστε ότι νομίζετε, όχι όμως στα παραδοσιακά. Και ακόμη, αναρωτήθηκαν ποτέ οι αρχιτέκτονές μας γιατί όλη η Ευρώπη διατηρεί ως κόρη οφθαλμού την παράδοσή της (δεκάδες πόλεις ή τμήματά τους στην Κεντρική Ευρώπη, Σιένα, Μπολώνια, Βρυξέλλες, Μπρύζ, Γιόρκ, Αμστερμνταμ, Ελσίνκι, Ρότενμπουργ. Βασιλεία, και εκατοντάδες άλλες); Είναι ηλίθιοι και κουτόφραγκοι και εμείς είμαστε οι έξυπνοι, οι φωτισμένοι συνθέτες και με σωστές απόψεις προστασίας;;;!!!!

-Ολοι ορκίζονται στις Συνθήκες και διεθνείς διακηρύξεις (Γρανάδας, Αμστερνταμ, Βενετίας ...) αλλά πολλοί προσπαθούν να τις παρερμηνεύσουν δολίως, νομικοί και αρχιτέκτονες....

-οι ανάγκες πράγματι αλλάζουν, έχουμε σήμερα ανελκυστήρες, χώρους υγιεινής, κεντρική θέρμανση και κλιματισμό, η κτηριολογική διαμόρφωση είναι σε πολλές περιπτώσεις διαφορετική από εκείνη του 19^ου αιώνα ή του Μεσοπολέμου. Ακόμη, σε πολλές φορές χρειάζεται να αλλάξει και η χρήση του κτηρίου, από κατοικία να γίνει γραφεία, από ξενοδοχείο να γίνει κατάστημα κλπ. Και ποιός είπε ότι αυτό δεν γινόταν και παληότερα; Μήπως δεν είχαμε κάθε είδους μετατροπές στα κτήρια και στην χρήση τους σε όλο το διάστημα του 19^ου-αρχών του 20^ου αιώνα; Βεβαίως και είχαμε, και αυτό δεν αποτελούσε πρόβλημα. Απλά με την μορφολογία της εποχής γινόταν οποιαδήποτε μεταβολή ή προσθήκη στο κτήριο χωρίς αυτή να προσβάλλει ή να θίγει ή να αλλοιώνει το παληό κτήριο. Ποιός μας εμποδίζει να αλλάξουμε και την χρήση ενός προστατευόμενου κτηρίου; Το πρόβλημα είναι με ποιά μορφολογία και σε ποιά έκταση. Πώς δηλαδή θα γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές με σεβασμό στο προστατευόμενο κτήριο.

 

Και η οικονομική βάση του προβλήματος....
Σήμερα, βρισκόμαστε στο επίπεδο όπου κυριαρχούν τα δύο βασικά προβλήματα :

-η οικοδόμηση επί του προστατευόμενου κτηρίου, ενός νέου με τεράστιο όγκο,
-αλλά και η ασυμφωνία του εσωτερικού με το εξωτερικό κέλυφος.

Οι ρίζες του προβλήματος είναι κατ' ευθείαν στην ενσυνείδητη φαλκίδευση του άρθρου 4 του ισχύοντος ΓΟΚ, αν πραγματικά ήθελε η πολιτική ηγεσία να προστατεύσει την αρχιτεκτονική κληρονομιά, μπορούσε να ερμηνεύσει σωστά το άρθρο 4 του ΓΟΚ και το άρθρο 10 του Αρχαιολογικού Νόμου και ακόμη περισσότερο να δει το θέμα και σε συνδυασμό με τις διεθνείς συνθήκες, οι οποίες στο κάτω-κάτω είναι ήδη και Νόμοι του ελληνικού κράτους.

Ως τώρα, αν και έχουν εκδοθεί ανάλογες Αποφάσεις από το ΣτΕ, αγνοούνται επιδεικτικώς από το ΥΠΕΚΑ εκτός αν υποβληθεί αίτηση ακύρωσης. Προφανώς όμως δεν μπορούν πέντε πολίτες και τρείς σύλλογοι να υποβάλλουν συνεχώς αιτήσεις ακύρωσης για τα εκατό και πλέον κτήρια που κακοποιούνται κάθε χρόνο.

      
 
Επάνω αριστερά τομή προσθήκης σε διόροφο διατηρητέο νεοκλασικό στην οδό Δερβενίων, με τους «ειδικούς όρους δόμησης» ΦΕΚ 410Δ/20.5.2002. Δεξιά εννεαόροφη προσθήκη στο διατηρητέο Σταδίου και Αμερικής, έγκριση από το ΥΠΠΟ, Απόφαση  27.10.2006/ΥΠΠΟ/ΔΝΣΑΚ 92277/2589, και ειδικοί όροι του ΥΠΕΧΩΔΕ ΦΕΚτΑΑΠΘ/309/13.7.2007. (κάτω από την στάθμη της οδού Σταδίου προβλέπεται επί πλέον και 10όροφος υπόγειος χώρος στάθμευσης) Κάτω, Οφθαλμιατρείο Αθηνών, τομή και βόρεια όψη, με ερυθρό οι προσθήκες  («Ειδικές Ρυθμίσεις», ΦΕΚ 459Δ , 14.5.2003).

Το πρόβλημα της μορφολογικής  ασυμφωνίας εσωτερικού και κελύφους
Ας δούμε τρία παραδείγματα, αρχίζοντας από το χειρότερο προς το καλύτερο :

Το πρώτο αφορά το κτήριο επί των οδών Σταδίου και Κοραή, πρώην «Ξενοδοχείων των Αθηνών» (Grand Hotel d' Athenes) και τώρα καταστήματα Zara. Η αρχική έγκριση «ειδικών ρυθμίσεων» προέβλεπε ολική κατεδάφιση του εσωτερικού του, αύξηση των ορόφων στο ίδιο κέλυφος με  αχρήστευση των παραθύρων μια και περνούσαν πατώματα στην μέση τους κ.α. Το ΣτΕ έκρινε σωστά ότι τα νέα σχέδια αλλοίωναν και τις εξωτερικές όψεις  και ακύρωσε τις εγκρίσεις ΥΠΕΚΑ, ΥΠΠΟ, και Πολεοδομίας. Όμως το εσωτερικό έμεινε απροστάτευτο και εκμοντερνίστηκε με γυαλί, αλουμίνιο, μαύρα και κόκκινα χρώματα, μεταλλικές οροφές και κλίμακες κ.α. Πρόκειται τελικά για την χειρότερη περίπτωση «προστασίας». Το αποτέλεσμα δυστυχώς δεν μπορούσε να ελεγχθεί από το ΣτΕ και έτσι έχομε την κακοποίηση του εσωτερικού του κτηρίου.

  
αριστερά, η εξωτερική όψη του κτηρίου Κοραή και Σταδίου (πρώην Grand Hotel d' Athenes) όπως πολύ καλά αποκαταστάθηκε σήμερα, δεξιά, το εσωτερικό του με εντελώς σύγχρονη μορφολογία η οποία ουδόλως συνάδει με το εξωτερικό. Αυτό δεν αποτελεί «αλλοίωση της αρχιτεκτονικής μορφής» του κτηρίου; Στους ορόφους και τις κυλιόμενες κλίμακες η κατάσταση είναι ακόμη περισσότερο κραυγαλέα αλλά δεν κατέστη δυνατή η φωτογράφηση (και η δημοσιευόμενη φωτογραφία ελήφθη λαθραία).

 

-Το δεύτερο αφορά το παληό Υπουργείο Συγκοινωνιών, Καραγιώργη Σερβίας και Πλατείας Συντάγματος (Μέγαρο Πάλλη, τωρινό κατάστημα Ρublic), όπου μετά από τις καταγγελίες της Σχολής Αρχιτεκτόνων αλλά και τις συναφείς Αποφάσεις του ΣτΕ γιά άλλα κτήρια οι οποίες εκδίδονταν σε σταθερή κατεύθυνση, οι ιδιοκτήτες άλλαξαν την μελέτη. Η νέα μελέτη σεβόταν στην εσωτερική διαμόρφωση το εξωτερικό κέλυφος, και διατηρούντο τα βασικά στοιχεία του εσωτερικού, αλλά, και εδώ το αποτέλεσμα αν και πολύ καλύτερο από το προηγούμενο, δεν είναι ικανοποιητικό (αλλοίωση εισόδου, αλλοιώσεις μορφολογικών στοιχείων, αλλοιώσεις χρωμάτων, σύγχρονοι φωτισμοί, υπερφόρτωση με ράφια, μοντέρνα stαnds κ.α

 
Μέγαρο Πάλλη, αρχιτέκτων Α.Μεταξάς, 1911. αριστερά, όψη από την Πλατεία Συντάγματος πριν την ανακατασκευή. Το ισόγειο είναι κακοποιημένο, υπήρχαν πάντοτε καταστήματα στο ισόγειο, αλλά άλλης μορφολογίας (1920). στο μέσον, το κεντρικό κλιμακοστάσιο εγκλωβισμένο σε διαχωριστικούς τοίχους, προθήκες κ.α. χωρίς την μεγαλοπρέπεια και την άνεση του παληού χώλλ εισόδου (που είχε είσοδο από την οδό Καραγιώργη της Σερβίας), δεξιά εσωτερικό όπου διακρίνονται τα παλαιά στοιχεία του κτηρίου και οι διακοσμήσεις του (φωτ. του συγγρ.)

 

-Το τρίτο, η αποκατάσταση του Μεγάρου Σερπιέρη επί των οδών Πανεπιστημίου και Εδουάρδου Λώ, σήμερα Κεντρική Διοίκηση της Αγροτικής Τράπεζας. Εδώ έχουμε μια πολύ σωστή αποκατάσταση ολοκλήρου του κτηρίου, εσωτερικά και εξωτερικά, και μια προσαρμογή της νέας χρήσης (διοίκησης Τράπεζας) στην αρχική χρήση (κατοικία και γραφεία του Σερπιέρη). Πρόκειται για άριστη εργασία[17], κατά την γνώμη μου απόλυτα συνάδουσα με την προστασία του κτηρίου, τόσο μορφολογικά εσωτερικά και εξωτερικά όσο και από πλευράς χρήσης. Σημειώνεται ότι το κτήριο είχε κριθεί κατεδαφιστέο στην δεκαετία του '70 αλλά έπειτα από αγώνα της αρμόδιας διεύθυνσης του τότε Υπουργείου Προεδρίας αποτράπηκε η κατεδάφισή του.

Μέγαρο Σερπιέρη (1881) τώρα Αγροτική Τράπεζα, κεντρικό κτήριο διοίκησης. Αρχιτέκτων Α.Θεοφιλάς.  Σημερινή εξωτερική όψη και εσωτερικό εισόδου. Δεξιά η πρώην αίθουσα χορού σε αίθουσα συνεδριάσεων Πλήρης αποκατάσταση με αλλαγή χρήσης, από κατοικία σε γραφεία διοίκησης της Τραπέζης. (πηγή Χ.Χρήστου, οπ.παρ.)

 

Πρέπει εδώ να αποσαφηνίσουμε ότι άλλο η προστασία και διατήρηση του εσωτερικού ενός κτηρίου στην αρχική του μορφή με αρχαιολογικούς όρους και άλλο η ανοικοδόμηση του εσωτερικού αυτού με την μορφολογία της εποχής του:

-Στο πρώτο έχουμε κανονική αρχαιολογική αποκατάσταση (π.χ. Μέγαρο Σερπιέρη) η οποία όμως είναι πολυδάπανη, πιθανόν να μην είναι ούτε δυνατή, αλλά ούτε και αναγκαία για κάθε κτήριο, όπως αναλύθηκε και η οποία πράγματι μπορεί να καταδικάζει ένα κτήριο σε δυσλειτουργία και εν τέλει σε αχρηστία.

-Στο δεύτερο όμως, έχομε την ελευθερία να ανακατασκευάζομε το εσωτερικό του, να αλλάζουμε τις χρήσεις, να προβαίνομε σε τεχνικούς και κτηριολογικούς εκσυγχρονισμούς, υπό τον όρο όμως, αυτά όλα να κατασκευάζονται με την μορφολογία της εποχής του κτηρίου ώστε να αποκαθίσταται η μορφολογική ενότητα εσωτερικού-εξωτερικού του μνημείου.

 
 
 
1.,2,3,. το γνωστό καφενείο «Το Νέον» στην Ομόνοια (1920). Ανακατασκευασμένο με αποκαταστημένα τα αρχιτεκτονικά και διακοσμητικά του στοιχεία, με μεταβληθείσα την χρήση του από τυπικό καφενείο σε καφέ-εστιατόριο, χωρίς όμως να αλλάξει την μορφολογία του 4. του Zonar's, προστατευμένο μεν, με αλουμίνιο και γυαλί δε... (φωτ. του συγγρ.)

Μερικά ακόμη παραδείγματα κτηρίων από την Ελλάδα και την Ευρώπη, στην σχέση μορφολογίας όψεων και εσωτερικής διαμόρφωσης.

Helsinki, το μέγαρο του Συλλόγου Φινλανδών Αρχιτεκτόνων. Εξωτερική όψη και εσωτερικά. Πλήρης αποκατάσταση με σύγχρονη λειτουργία και νεώτερες εσωτερικές προσθήκες (κυρίως εκθεσιακών στοιχείων) που δεν ενοχλούν το παληό περιβάλλον. (φωτ. του συγγρ.)

 
Helsinki, αριστερά κτήρια του 19^ου αιώνα, δεξιά σκεπαστή εσωτερική αυλή σε ένα από αυτά. Πλήρης ο σεβασμός στο παραδοσιακό περιβάλλον. (φωτ. του συγγρ.)

Helsinki. αριστερά σύγχρονο κατάστημα σε παληό κτήριο, χωρίς καμμία προσαρμογή στο παληό, δεξιά καταστήματα σε παληά κτήρια με συνάδουσα μορφολογία  εσωτερικού-εξωτερικού. (φωτ. του συγγρ.)

 
Εθνικόν Μετσόβιον Πολυτεχνείον, 1. το κτήριο Αβέρωφ (Εκθεσις σπουδαστικών εργασιών Α.Σ.Αρχιτεκτόνων, Αθήναι 1973) 2,3, εργασίες στην μεταπολίτευση, κρεμαστά πατάρια στο ισόγειο, πατάρια στο μέσον των ανοιγμάτων. Η κακοποίηση του πρώτου κτηρίου της ιεραρχικά πρώτης Αρχιτεκτονικής Σχολής στην Ελλάδα και μάλιστα με σχέδια κορυφαίων καθηγητών της, εκείνης της εποχής (1975). (φωτ. του συγγρ.)

Εθνικόν Μετσόβιον Πολυτεχνείον. 1. αποκατάσταση του 2000, δεξιά, το πρόπυλο εισόδου, πολύ καλή εργασία (αν και υπάρχουν θεωρητικές αντιρρήσεις γιά το κυανούν των φατνωμάτων της οροφής). 2 και 3 οι δύο μεγάλες αίθουσες του ισογείου με εντελώς μή συνάδουσα μορφολογία,  και μάλιστα στα όρια της ευτέλειας, τόσο η απαράδεκτη ψευδοροφή όσο και οι επενδύσεις στους τοίχους. (φωτ. του συγγρ.)

 

Σημειώνεται γιά την ιστορία, ότι οι καλύψεις των μεγάλων αιθουσών του ισογείου (όπως και των μικρών) ήταν αρχικά από θόλους, γύρω στο 1960 γιά στατικούς λόγους κατασκευάστηκαν οροφές από οπλισμένο σκυρόδεμα με φατνώματα που προσομοίαζαν στα ξύλινα φατνώματα των αντίστοιχων χώρων του ορόφου, τα οποία και θα μπορούσαν να παραμείνουν αντί να κατασκευαστούν αυτές οι απαράδεκτες ψευδοροφές και φωτισμοί, που παραπέμπουν σε πανάθλιο δημόσιο κτήριο του 1980 σε οποιονδήποτε περιφερειακό δήμο  των Αθηνών...

Αυτή είναι και η διδασκαλία στην Σχολή περί «νέου» και «παλαιού» που αναλύθηκε, και ιδού και το αποτέλεσμά της.

[1] ΠΔ 13.10.1998, ΦΕΚ 908/13.11.1998, «χαρακτηρισμός οικισμών του Νομού Αρκαδίας ως παραδοσιακών και καθορισμός ειδικών  όρων και περιορισμών δόμησης αυτών» άρθρο 4 παρ.1
[2] οπ.παρ. παρ. 3
[3] οπ.παρ. στα ΠΔ γιά τους οικισμούς όλης της χώρας και γιά τους οικισμούς της Αρκαδίας που αναφέρθηκαν.
[4] Επιτροπή Πολεοδομικού και Αρχιτεκτονικού Ελέγχου, συστήθηκε αρχικά ως ΕΕΑΕ (Επιτροπή Ενασκήσεως Αρχιτεκτονικού Ελέγχου) με το άρθρο 80 του ΓΟΚ του 1973
[5] ΦΕΚ 314Δ  , 21.5.1984(4.4.1984)
[6] ΦΕΚ 210Δ/2003
[7] Απόφαση 2128/2006 η οποία σχολιάστηκε και ως προς το σημείο αυτό στον Νομικό Τύπο, βλ. «Εφημερίδα Δημοσίου Δικαίου» 6/2006 σελ. 711 κ.εφ. σχολιαστής Κ.Χαραλαμπίδης, Πάρεδρος Νομικού Συμβουλίου του Κράτους
[8] εντελώς ενδεικτικά αναφέρονται μερικές από τις πολλές σχετικές Αποφάσεις του ΣτΕ, όπως η προαναφερθείσα 2128/2006, 3447/2002, 2987/1998, 188/2004, κ.α.
[9] Ν 3549/2007, ΦΕΚ 69^Α/20.3.2007, άρθρα 23 και 24
[10] Ν.815/1978, άρθρο 10 παρ. 5 όπου οι επιμελητές απαγορεύοταν «να ασκούν ιδιωτικόν έργον ή ελευθέριον επάγγελμα ή να κατέχουν οιανδήποτε άλλην δημοσίαν ή ιδιωτική θέσιν», η απαγόρευση αυτή επεκτάθηκε και στους καθηγητές με τον Νόμο-Πλαίσιο 1268/82, άρθρο 13 παρ. 6  όπου αναφέρεται ρητά ότι «η ιδιότητα του μέλους του ΔΕΠ είναι ασυμβίβαστη με κάθε άλλη επαγγελματική απασχόληση». Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι αυτή η διάταξη ουσιαστικά ουδέποτε εφαρμόστηκε  ιδίως από τους ιατρούς, τους μηχανικούς, δικηγόρους και άλλους «προσοδοφόρους» κλάδους, μέχρι που νομιμοποιήθηκε με τον διαχωρισμό των μελών ΔΕΠ σε πλήρους και αποκλειστικής, πλήρους, και μερικής απασχόλησης, με τον Νόμο 2083/1992, άρθρο 8,  αλλά και πάλι σε πολλές Σχολές όπως στην Αρχιτεκτονική του ΕΜΠ δήλωσαν όλοι «πλήρους και αποκλειστικής απασχόλησης» χωρίς κανείς από τους επαγγελματίες αρχιτέκτονες-καθηγητές να εγκαταλείψει το ιδιωτικό του γραφείο !
[11] Γ.Σαρηγιάννης στην σειρά «Εθνικοί Ευεργέτες» (Ριζοσπάστης 10.7.1997 έως 24.8.1997), «το νιού λούκ της ευεργεσίας» Ριζοσπάστης 10.8.1997, «εθνικοί ευεργέτες και πολιτική εξουσία»  Ριζοσπάστης 17.8.1997, και «διεθνή Ιδρύματα εξαγοράς συνειδήσεων . Σύγχρονες μορφές ευεργεσίας» Ριζοσπάστης 24.8.1997
[12] «μετά σύμφωνον γνώμην της Επιτροπής» Νόμος 1469/1950, άρθρο 1 παρ. 2
[13] Ν654/1977, άρθρο 2
[14] κατά μαρτυρία του καθηγητή Ν.Χολέβα, μέλους τότε του ΚΣΝΜ, αλλά και δημοσιευμάτων του τύπου
[15] ΦΕΚ781Β/31.12.1987
[16] πρέπει να σημειωθούν τα ονόματα μερικών από τους καθηγητές αυτούς, όπως π.χ. γιά το ΚΣΝΜ η κ.Μάρω Αποστόλου, ο κ.Μάνος Μπίρης, και ελάχιστοι άλλοι.
[17] Χρ.Χρήστου «το αρχοντικό της Αγροτικής Τράπεζας» Αθήνα 2002, Ελίζα Παπαδοπούλου, «Μέγαρο Σερπιέρη, μιά προσπάθεια αναστήλωσης» μεταπτυχιακή εργασία, στο Διατμηματικό Πρόγραμμα ΜΣ «Προστασία Μνημείων» ΕΜΠ, 2003.